Eind mei stelde Caroline Gennez, minister van Welzijn, haar plannen voor mensen met een handicap voor. In een conceptnota legt ze uit hoe ze het ondersteuningsbeleid wil veranderen. De minister benadrukt dat de nota een vertrekpunt is en dat ze de hervormingen samen met alle betrokkenen verder zal uitwerken.
Onafhankelijk Leven is tevreden dat de Vlaamse regering stappen wil zetten om huidige knelpunten en onrecht aan te pakken. We wijzen er al jaren op dat er nood is aan een toekomstplan voor mensen met een handicap. Alleen met een sterk actieplan kunnen we de wachtlijsten aanpakken, het systeem vereenvoudigen en mensen beter informeren en ondersteunen. Dit betekent ook dat andere beleidsdomeinen hun verantwoordelijkheid moeten nemen en inclusie moeten waarmaken. We zien bovendien dat steeds meer mensen uit de boot vallen. Het gaat om mensen met een complexe problematiek, zoals een ernstige handicap in combinatie met een psychiatrische aandoening of gedragsstoornis.
De conceptnota van de regering vertrekt van juiste probleemstellingen, maar we maken ons zorgen over een aantal voorgestelde oplossingen. De koerswijziging kan de emancipatie van toekomstige generaties mensen met een handicap ernstig schaden. Er is een risico dat we stappen terugzetten in de tijd. De regering zegt het VN-verdrag Handicap als toetssteen te willen gebruiken, maar sommige hervormingsvoorstellen lijken lijnrecht in te gaan tegen de kernprincipes van dat verdrag.
Onafhankelijk Leven analyseerde de conceptnota en luisterde aandachtig naar bijkomende duiding die minister Gennez gaf. We hebben veel vragen en zorgen. Enkele daarvan sommen we hieronder op. We gaan er graag uitvoerig met de minister in gesprek over en aanvaarden haar uitgereikte hand. We zullen er goed op toezien dat de rechten van mensen met een handicap beschermd blijven.
De regering wil het persoonsvolgend budget (PVB) enkel nog geven aan mensen met een aantoonbare grote ondersteuningsnood. Mensen met een lagere ondersteuningsnood wil ze doorverwijzen naar Rechtstreeks Toegankelijke Hulp (RTH). De regering wil het aanbod RTH uitbreiden en meer vraaggestuurd maken. Dat laatste klinkt goed, maar…
RTH-diensten zijn vandaag beperkt beschikbaar en bieden niet altijd ondersteuning op maat van de gebruiker. Hoe zorgt men ervoor dat deze diensten echt vraaggericht werken? Hoe uitgebreid wordt het aanbod van RTH? Zal RTH echt rekening houden met de verschillende ondersteuningsnoden van mensen met een handicap? Op dit moment is dat nog niet zo.
Er zullen veel middelen nodig zijn om het huidige systeem te hervormen en breed beschikbaar te maken. Als die middelen er zijn, waarom worden ze dan niet gebruikt om persoonsvolgende budgetten ter beschikking te stellen? Daarmee kunnen mensen op de wachtlijst onmiddellijk en flexibel hun ondersteuning regelen. Ook mensen met een lagere ondersteuningsnood hebben het recht om te kiezen hoe ze hun leven willen leiden. Mensen met een handicap moeten zelf kunnen kiezen welke ondersteuning ze nodig hebben, wanneer ze die willen en wie die geeft.
Iedereen met een handicap heeft eigen noden, wensen en voorkeuren. Dat is voor iedereen anders. Het kan gaan om grote levensdoelen of kleine keuzes in het dagelijks leven. Als het omwille van de handicap lastig is om keuzes te maken of beslissingen te nemen, dan moeten we ook daarvoor ondersteuning inschakelen via het netwerk, peersupporters en begeleiders. Daarbij moeten we altijd vertrekken vanuit de noden en wensen van de persoon met een handicap.
De regering wil in de toekomst niet alleen minder mensen een PVB geven, ze wil ook de bestedingsmogelijkheden inperken. Volgens de conceptnota mag een PVB alleen nog gebruikt worden voor ‘handicapspecifieke zorg’. Maar…
Wat betekent ‘handicapspecifiek’? Wie bepaalt dat? Iedere persoon met een handicap is anders. De ondersteuningsbehoeften verschillen sterk. Mensen met een handicap weten zelf het beste welke ondersteuning ze nodig hebben, soms met hulp van hun netwerk. De mogelijkheden van een PVB moeten ruim genoeg blijven, zodat mensen met een handicap hun keuzevrijheid en zelfregie houden.
De hervormingsvoorstellen verwijzen terecht naar de verantwoordelijkheid van andere beleidsdomeinen om mee inclusie waar te maken. We hebben alle ministers van alle domeinen nodig: onderwijs, werk, vrije tijd, mobiliteit, ruimtelijke ordening, etc. Dat vraagt een sterk plan met duidelijke acties en voldoende middelen. De bestedingsmogelijkheden van het PVB nu al beperken, terwijl andere beleidsdomeinen hun werk nog niet doen, vormt een groot risico voor het recht op ondersteuning van mensen met een handicap.
De regering wil mensen met een handicap in de toekomst screenen en indelen in drie ‘zorgniveaus’.
Mensen met een ‘prioritaire vraag’ krijgen een PVB ter beschikking. De regering wil de huidige wachtlijst met priorgroepen 1, 2 en 3 anders ordenen:
Wie al een PVB heeft en meer budget aanvraagt, krijgt eerst een onderzoek om na te gaan of het huidige budget wel 'doeltreffend' wordt besteed.
Het is niet duidelijk waar de grens zal liggen tussen een lage en hoge ondersteuningsnood. Mensen met een handicap hebben het recht om deel te nemen aan het maatschappelijke leven. Het VN-verdrag legt daarbij de nadruk op het belang van keuzevrijheid en zelfregie. Deze fundamentele principes gelden voor álle mensen met een handicap, ongeacht hoe groot hun ondersteuningsnood is. Een persoonsvolgend budget is een belangrijk middel om dat mee mogelijk te maken.
Het is niet duidelijk hoe de regering de prioriteit voor een PVB zal bepalen. Vandaag speelt de bijdrage van het netwerk een grote rol. De regering wil dat herbekijken, maar hoe is onduidelijk.
Mensen moeten altijd een extra budget kunnen vragen als hun ondersteuningsnood groter wordt, ongeacht hoe het huidige budget wordt gebruikt.
In de conceptnota staat dat het persoonlijke-assistentiebudget (PAB) voor minderjarigen zal worden omgevormd naar een ‘PVB minderjarigen’. Dat lijkt een goede stap naar een persoonsvolgend systeem voor minderjarigen, iets waar Onafhankelijk Leven altijd voor heeft gepleit. Maar...
De conceptnota zegt ook duidelijk dat de aanbodgestuurde financiering van de Multifunctionele Centra (MFC) blijft bestaan. Er blijven voor minderjarigen dus twee aparte systemen bestaan. Dat maakt alles onnodig ingewikkeld, zeker bij de overgang naar meerderjarigheid. De regering zegt te kiezen voor administratieve vereenvoudiging, maar dat zien we hier niet. Het is jammer dat de regering gezinnen niet meer regie of kansen op een inclusief leven geeft.
Een onafhankelijk en inclusief leven is een mensenrecht. Dat wil niet zeggen dat mensen met een handicap alles zelf moeten kunnen of alleen moeten doen. Integendeel. Mensen met een handicap hebben recht op ondersteuning bij het leven dat ze willen leiden. De conceptnota wil de reguliere dienstverlening (bv. gezinszorg en thuishulp) toegankelijker maken voor mensen met een handicap. Onafhankelijk Leven steunt deze ambitie, omdat mensen met een handicap deze diensten vaak nodig hebben om volwaardig deel te nemen aan het leven. Maar…
De ambities zijn nog vrij beperkt en vaag. De regering wil reguliere diensten ‘stimuleren en sensibiliseren’ om inclusiever te worden. Daarnaast twijfelt Onafhankelijk Leven of dit financieel haalbaar is. Als mensen hun PVB alleen voor ‘handicapspecifieke zorg’ mogen gebruiken en reguliere diensten zelf moeten betalen, hoe haalbaar is het dan? Komt het recht op ondersteuning dan niet in het gedrang?
Persoonlijke assistentie is een essentiëel onderdeel van een inclusief leven voor mensen met een handicap. Elke inperking van dit systeem leidt automatisch tot meer afhankelijkheid. Het VN-verdrag Handicap legt hier veel nadruk op omdat het een belangrijke hefboom is voor een inclusief leven. In de conceptnota staat dat men het beroep van persoonlijke assistent aantrekkelijker wil maken. Maar ...
Meer details ontbreken nog. De conceptnota noemt de website zorgwijs.be om vacatures van persoonlijke assistenten te verzamelen. Maar er is veel meer nodig om het beroep bekend en aantrekkelijk te maken. Bijvoorbeeld betere lonen. Dat zien we niet in de conceptnota.
Er is een groeiende groep mensen met een complexe en intensieve zorg- en ondersteuningsnood. Zij hebben gespecialiseerde hulp nodig uit verschillende sectoren, zoals handicap, geestelijke gezondheidszorg, forensische hulp of gedwongen jeugdhulp. Ook bij Onafhankelijk Leven kloppen mensen aan met complexe problematieken. Voor hen is er vandaag niet altijd een antwoord op hun ondersteuningsvraag. Maatregelen zijn dus zeker nodig, maar…
De regering wil deze doelgroep uitsluiten van persoonsvolgende financiering. Onafhankelijk Leven ziet de oplossing vooral in het voorzien van het juiste ondersteuningsaanbod. Dat is de grootste drempel waar wij als bijstandsorganisatie nu tegenaan lopen. Goede samenwerking tussen de betrokken sectoren is nodig. Een beperking van het PVB kan alleen in uitzonderlijke gevallen en voor korte duur. De overheid moet duidelijk omschrijven wie tot de doelgroep behoort en wat ‘complexe problematieken’ zijn. Een meervoudige handicap op zich mag geen reden zijn voor uitsluiting.
De nieuwe conceptnota legt vaak de nadruk op controle en sanctionering. Dat kan een laatste stap zijn in het beleid. Maar ...
Niemand heeft er voordeel bij als overheidsgeld misbruikt wordt, ook mensen met een handicap niet. Toch is het belangrijk om te vertrekken vanuit vertrouwen in mensen met een handicap. Het recht op ondersteuning moet altijd centraal staan in het beleid. Misbruik komt maar heel weinig voor. De overgrote meerderheid zet hun budget in voor ondersteuning om een kwaliteitsvol leven te leiden. Daarom mag wantrouwen nooit het beginpunt zijn.
De minister stelt dat het VN-verdrag Handicap het uitgangspunt is van de voorgestelde hervormingen in deze conceptnota. Dat verdrag benadrukt hoe belangrijk het is om mensen met een handicap actief te betrekken bij het beleid. Onafhankelijk Leven vindt het jammer dat de conceptnota er kwam zonder overleg. Maar we kijken uit naar de beloofde dialoog over de verdere uitwerking van de voorstellen.
Onafhankelijk Leven ziet kansen in de conceptnota. Het document benoemt belangrijke problemen in het huidige handicapbeleid die aangepakt moeten worden. Sommige voorstellen van de regering zijn veelbelovend, zoals één aanspreekpunt handicap voor gebruikers en professionals.
Toch baren enkele hervormingsvoorstellen ons ook grote zorgen. De grote vooruitgang van de sector in de afgelopen 25 jaar dreigt nu verloren te gaan. Vlamingen met een handicap werden eeuwenlang aan de kant gezet. Maar vanaf 2000 kregen zij eindelijk de kans om zelf te kiezen hoe ze hun leven wilden leiden. Toen kwam het eerste PAB-decreet. Zo kregen mensen met een handicap de mogelijkheid, maar niet de verplichting, om zelf de regie te nemen. Als deze vrijheid nu, na één generatie, alweer sterk wordt beperkt, heeft dit belangrijke experiment veel te weinig tijd gekregen om echt te groeien.
We kijken uit naar de beloofde dialoog, zodat we samen een duurzaam ondersteuningsbeleid kunnen maken dat echt rekening houdt met de rechten van mensen met een handicap. Alleen verwijzen naar het VN-verdrag Handicap is niet genoeg. De toekomst van tienduizenden Vlamingen staat op het spel.
Onafhankelijk Leven was op 2 juli spreker op de hoorzitting van de commissie Welzijn. Herbekijk het hieronder.
Abonneer je op onze maandelijkse nieuwsbrief en blijf op de hoogte van onze acties, opinies en standpunten. Of laat je inspireren door onze straffe getuigenissen.
