Op 5 mei is het Independent Living Day, een dag die aandacht vraagt voor het recht van mensen met een handicap om zelfstandig te leven en volwaardig deel te nemen aan de samenleving. Onderwijs speelt daarin een sleutelrol: het opent de weg naar werk, zelfstandigheid en sociale inclusie. Daarom zegt VN-verdrag voor de Rechten van Personen met een Handicap duidelijk: inclusief onderwijs is een recht.
België ratificeerde het VN-verdrag in 2009 en beloofde daarmee werk te maken van inclusief onderwijs. Alleen: in de praktijk loopt het anders.
Kinderen met een handicap belanden vaak in een aparte school, vaak ver weg van hun thuisomgeving. En leeftijdsgenoten zonder handicap groeien vaak op zonder kinderen met een handicap te ontmoeten. Vlaanderen probeerde met het M-decreet en het recente Leersteundecreet inclusiever onderwijs te realiseren, maar door een gebrek aan middelen, vorming en ondersteuning mislukte dat helaas.
Het VN-Verdrag verplicht ons land nochtans om werk te maken van inclusief onderwijs. Een school waar kinderen met en zonder handicap samen leren en spelen, vormt een stevige basis voor een inclusieve samenleving. Doordat kinderen van jongs af aan samen opgroeien, leren ze dat iedereen erbij hoort. Later, als ze volwassen zijn, vinden ze het dan ook vanzelfsprekend dat mensen met een handicap niet uitgesloten worden.
Onderzoek toont trouwens aan dat inclusief onderwijs goed is voor alle leerlingen: ze halen betere schoolresultaten en ontwikkelen zich ook sociaal en emotioneel beter.
Inclusief onderwijs betekent dat we niet mogen vasthouden aan twee aparte systemen – het gewone en het buitengewoon onderwijs – maar moeten evolueren naar één nieuw systeem dat werkt voor álle kinderen.
In inclusieve scholen krijgen alle kinderen kwaliteitsvol onderwijs en worden ze uitgedaagd om te leren, leerkrachten staan er niet alleen voor en er is voldoende ondersteuning in en naast de klas zoals logopedie, kinesitherapie en hulp van assistent-leerkrachten.
Ondanks het M-decreet en het decreet Leersteun verwijzen we in Vlaanderen nog steeds opvallend vaak leerlingen door naar het buitengewoon onderwijs. In schooljaar 2020-2021 was dat bijna vier keer meer dan in andere Europese landen. En dat aantal blijft elk jaar stijgen. We houden het systeem van apart onderwijs dus nog stevig in stand.
In ons hoger onderwijs hebben we vandaag al één onderwijssysteem, maar ook daar botsen jongeren met een handicap op talrijke drempels en problemen.
Dieuwke zit in een rolstoel en studeert aan de hogeschool. "Iedereen moet kunnen studeren wat die wil," zegt ze. "Het geeft je later meer kans op een job die je écht wil doen en waar je energie van krijgt."
Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. "Oude schoolgebouwen zijn vaak niet aangepast, ze hebben geen liften, brede deuren of aangepaste toiletten. Of niet elk vaklokaal is toegankelijk." legt Dieuwke uit.
En het stopt niet bij de schoolpoort. “Het openbaar vervoer nemen naar mijn hogeschool is een grote uitdaging," zucht Dieuwke.
Maar toegankelijkheid gaat niet alleen over drempels verwijderen en liften installeren. Het gaat ook over houding, bewustzijn en kennis. Leerkrachten zouden ook vorming en ondersteuning moeten krijgen om respectvol om te gaan met élke leerling, ook die met een handicap. Vandaag is dat nog niet vanzelfsprekend, merkte Dieuwke onlangs.
“Laatst moesten we een presentatie geven,” vertelt Dieuwke. “De docent zei: ‘Let op je lichaam, gebruik de ruimte.’ En daarna zei ze voor de hele klas: ‘Voor Dieuwke is dat anders, want zij zit in een rolstoel.’ Zo’n opmerking is goedbedoeld, maar voelt onnodig. Ik heb ervaring met presenteren en kan ook in mijn rolstoel de ruimte gebruiken.”
Dieuwke merkt dat veel docenten weinig weten over handicaps. “Ik moet telkens opnieuw uitleggen wat ik nodig heb. Vermoeiend! Een basistraining over handicap en inclusie zou al veel helpen. Natuurlijk is elke handicap anders, maar met basiskennis kunnen we samen makkelijker verder.”
Volgens Dieuwke zijn scholen bereid om mee te denken, maar botsen ze op bureaucratie. “De regels maken het moeilijk om aanpassingen snel door te voeren. Beleidsmakers moeten scholen beter ondersteunen en meer ruimte geven voor maatwerk.”
Om echt inclusief onderwijs mogelijk te maken, is er meer nodig dan alleen een lift of een helling aan de schoolpoort. We moeten naar één onderwijssysteem evolueren dat flexibiliteit biedt, ondersteuning garandeert, en waarin leerlingen met of zonder handicap zich ontwikkelen volgens hun eigen talenten.
De overheid moet scholen daarin ondersteunen: financieel, praktisch en inhoudelijk. Leerkrachten moeten een opleiding en voldoende middelen krijgen om leerlingen met een handicap goed te kunnen begeleiden.
Independent Living Day is een dag om bewustzijn te creëren, verhalen te delen en actie te ondernemen. Het is ook een dag om het recht op inclusief onderwijs te benadrukken.
Op dit moment worden kinderen met een handicap nog te vaak apart gezet, en dat heeft gevolgen. Als kinderen niet samen opgroeien, dan begrijpen ze elkaar later minder goed.
Maar stel je eens voor: een generatie kinderen die samen naar school gaat, samen op het speelplein speelt, samen naar de scouts of het jeugdhuis gaat. Zij bouwen later geen gebouwen waar je niet met een rolstoel in kan. Voor hen is het normaal dat een blinde leerling ook een spreekbeurt geeft. Dat een kind met autisme in alle rust een toets mag maken. En dat hun klasgenoten met een handicap later gewoon hun collega’s op de werkvloer worden.
Daarom voeren we op Independent Living Day ook actie voor het recht op inclusief onderwijs.
Independent Living Day vindt elk jaar plaats op 5 mei. Op deze dag vragen we aandacht voor het recht op een zelfstandig en inclusief leven voor mensen met een handicap.
Wil jij mee actie voeren voor de rechten van mensen met een handicap? Kom op 4 mei naar Gent of ondersteun onze actie online. Zowel in Gent als vanop afstand kan je je steentje bijdragen!
