Independent Living Day: het recht op gelijkwaardige deelname aan vrije tijd

Het recht op gelijkwaardige deelname aan vrije tijd

Volgens artikel 24 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is vrije tijd een mensenrecht. Het recht op gelijkwaardige deelname aan vrije tijd is ook vastgelegd in artikel 30 van het VN-verdrag voor de Rechten van Personen met een Handicap. Mensen met een handicap moeten kunnen deelnemen aan het culturele leven, recreatie, vrijetijdsbesteding en sport, net als iemand zonder handicap. Dat betekent: vrije keuze zonder drempels, zonder beperkende schema’s of logge systemen.

België ratificeerde het VN-verdrag Handicap in 2009. Daarmee beloofde ons land om dit recht te garanderen. Maar voor veel mensen met een handicap zijn er nog altijd obstakels: geen ondersteuning op het juiste moment, weinig flexibele zorg of activiteiten die niet toegankelijk zijn. Daardoor wordt spontane vrije tijd bijna onmogelijk.

Vandaag zijn er vaak aparte circuits voor mensen met een handicap als het gaat om vrijetijdsbesteding. Losstaande programma’s, aparte groepen, specifieke voorzieningen. Goed bedoeld, maar niet inclusief. Ze versterken het gevoel van ‘anders zijn’ in plaats van gewoon deel te nemen aan het gewone leven.

Er is dringend nood aan aanpassingen én ondersteuning die echte inclusie mogelijk maken. Zodat mensen met een handicap kunnen meedoen aan reguliere activiteiten, op hun manier, op hun ritme.

Het verhaal van Brent

Zelf beslissen wanneer je opstaat, vertrekt of weer thuiskomt: voor veel mensen is dat heel gewoon. Maar voor Brent niet. Een groot deel van zijn persoonsvolgend budget gaat naar de voorziening waar hij verblijft. Daardoor blijft er weinig geld over voor ondersteuning tijdens zijn vrije tijd. Bovendien moet Brent zich meestal aanpassen aan de planning van de voorziening.

“Vrije tijd is niet vanzelfsprekend als je vastzit aan tijdsblokken van een voorziening. Wil ik naar een vergadering tussen 14u en 18u? Dan past dat vaak niet in hun planning, of ik moet vroeger vertrekken. Een spontane uitstap? Een avondactiviteit? Meestal lukt dat niet.”

Elke dag is een logistieke puzzel. Alles vraagt planning en afstemming. Als Brent 's ochtends vroeg de trein wil halen, dan moet de verpleging vroeger komen. Wil hij ’s avonds iets doen? Dan moet het in het zorgschema passen. Alles moet op voorhand geregeld worden. Dit staat in schril contrast met hoe vrije tijd zou moeten aanvoelen: een kans om spontaan te zijn en te genieten van het moment.

“Het vergt veel planning voor iets wat voor anderen vanzelf gaat. Het systeem is niet mee met wat ik wil. Ik pas mij voortdurend aan. Dat is niet de bedoeling.”

Vrije tijd als manier om je te ontplooien

Voor Brent is vrije tijd veel meer dan ontspanning. Het is een manier om te groeien, grenzen te verleggen en te participeren in het leven. Hij zoekt altijd de grenzen op. Zo doet hij mee aan marathons: zijn tweelingbroer duwt hem in de rolstoel. “Hij doet het zware werk, ik de aanmoediging,” lacht hij.

Ook reizen doet hij graag, maar dat loopt niet altijd vanzelf. Niet zijn handicap vormt het grootste obstakel, maar de samenleving zelf: gebrekkige ondersteuning, ontoegankelijke plaatsen en te vaak wordt aangenomen dat het niet mogelijk is.

“Tijdens de schoolreis naar Italië in het zesde middelbaar wilden ze me niet meenemen. Mijn ouders en assistent hebben toen zelf vervoer en verblijf geregeld. Dat bewees: als je de juiste mensen rond je hebt, kan het wél.”

Brent heeft geluk dat hij op zijn familie kan rekenen. Maar dat mag geen voorwaarde zijn. Zijn ouders worden ouder, en niet iedereen heeft zo’n netwerk. Externe assistentie is essentieel, ook voor wie wél familie of vrienden heeft.

De overheid moet er nochtans voor zorgen dat er toegankelijk vervoer, voldoende assistentie en de juiste aanpassingen zijn, zodat iedereen, ongeacht hun situatie, kan deelnemen aan gewone vrijetijdsactiviteiten. Alleen door barrières te verminderen en zorg flexibeler in te richten, kunnen mensen met een handicap écht vrij zijn in hun vrije tijd.

De droom: écht zelf beslissen

Brent wil zelf zijn leven uitstippelen: opstaan wanneer hij wil, met de trein reizen zonder dagen op voorhand te moeten plannen, zijn vrije tijd spontaan kunnen invullen. Maar dat botst op de realiteit.

“Het ergste is misschien wel: ik kan een marathon lopen, een boek schrijven, op skivakantie gaan... maar ik kan niet beslissen wanneer ik in of uit mijn bed ga. Dat is toch absurd?”

Waarom Independent Living Day belangrijk is

Voor Brent is Independent Living geen abstract idee, maar de dagelijkse realiteit waar hij voor vecht. "Mijn familie heeft me altijd geholpen om mijn grenzen te verleggen, ze zoeken altijd naar oplossingen. Maar niet iedereen heeft zo’n netwerk. Daarom is het cruciaal dat er genoeg ondersteuning is, die flexibel en op maat is."

Zijn boodschap is simpel en krachtig: gelijkwaardige deelname aan vrije tijd is geen luxe, maar een mensenrecht. Dit recht kan pas echt werkelijkheid worden als mensen met een handicap zelf kunnen kiezen wanneer en hoe ze ondersteund worden. Niet volgens een vast schema, maar op hun eigen tempo en op hun eigen voorwaarden.

Vandaag is dat helaas nog geen realiteit. Daarom komen we in actie.